പതിനൊന്ന് മണിക്കൂറോളം നീണ്ട ആഘോഷഭാവമുള്ള വാദപ്രതിവാദം, പതുക്കെ പകല്‍വെളിച്ചത്തേക്ക് നീങ്ങുന്ന ഒരു ശിശിരപ്രഭാതം പോലെ, ലോക്‌സഭയില്‍ പടരുകയായിരുന്നു. വന്ദേമാതരം നൂറ്റി അന്‍പതാം വര്‍ഷത്തിലേക്ക് കടക്കുമ്പോള്‍, പാട്ടിന്റെ പിറവി മുതല്‍ അതിന്റെ മുറിവുകള്‍ വരെ വീണ്ടും പുറത്ത് കൊണ്ടുവന്നു, ഈ സംവാദം. പെരുമഴ കഴിഞ്ഞ പുഴയുടെ മുത്തശ്ശിക്കഥകള്‍പോലെ ഓരോ തുള്ളിയും ഒരു ഓര്‍മ്മ. പ്രധാനമന്ത്രി നരേന്ദ്ര മോദി പറഞ്ഞത്, പാട്ടിനെ 1937-ല്‍ രണ്ടായി മുറിച്ചപ്പോള്‍, ദേശവും പാട്ടിന്റെ പാത പിന്തുടര്‍ന്നു രണ്ടായി പൊളിഞ്ഞുവെന്നാണ്. അദ്ദേഹം പറഞ്ഞ വാക്കുകള്‍ക്കിടയില്‍, ഒരു പൊട്ടിപ്പഴുപ്പിച്ച ചരിത്രത്തിന്റെ പൊടിപടലങ്ങള്‍ ഉയര്‍ന്നു. പക്ഷേ ചരിത്രം, അതിന്റെ ശീഥിലമായ കൈകളില്‍, പലപ്പോഴും കൂടുതല്‍ സങ്കീര്‍ണമായൊരു കാഴ്ച വളര്‍ത്തി വെച്ചിരിക്കുന്നു. ഈ പതിനൊന്ന് മണിക്കൂറോളം നീണ്ട ആഘോഷഭാവമുള്ള വാദപ്രതിവാദം, പതുക്കെ പകല്‍വെളിച്ചത്തേക്ക് നീങ്ങുന്ന ഒരു ശിശിരപ്രഭാതം പോലെ, ലോക്‌സഭയില്‍ പടരുകയായിരുന്നു. അവസാനമായിപ്പോയ ഒരു നിമിഷത്തില്‍, വയനാട് എംപി പ്രിയങ്കാ ഗാന്ധി ഒരു വ്യംഗ്യശാന്തതയോടെ പ്രതികരിച്ചു, ''എത്ര വേണമെങ്കിലും നെഹ്രുവിനെ കുറിച്ച് ആരോപണം ചൊല്ലാന്‍ പാര്‍ലമെന്റില്‍ പ്രത്യേക സമയം മാറ്റിവെക്കൂ; പിന്നെ ഈ രാജ്യത്തിന്റെ യഥാര്‍ത്ഥ പ്രശ്‌നങ്ങളെക്കുറിച്ച് സംസാരിക്കാന്‍ ഇവിടത്തെ സമയം ഉപയോഗിക്കാം.'' അവരുടെ വാക്കുകളില്‍ ഒരു മൃദുവായ രൂക്ഷത ഉണ്ടായിരുന്നു: നെഹ്രു ഇന്ത്യയെ നശിപ്പിച്ചുവെന്ന ആരോപണം ആവര്‍ത്തിക്കുകയെന്നത് ഇന്നത്തെ ഭരണപക്ഷത്തിന്റെ പ്രിയപ്പെട്ട വാദമാണെന്ന സത്യം അവര്‍ നിശ്ചയമായും തുറന്നു കാണിച്ചു. പക്ഷേ വിഷയം അത്ര സരളമല്ല. ഒരു പാട്ടിന്റെ പിന്നിലെ ചരിത്രം, ഒരു നാടിന്റെ ഭിന്നതകളും നിര്‍ഭാഗ്യങ്ങളും, അതിലുപരി മനുഷ്യര്‍ തമ്മിലുള്ള ഭയങ്ങളും പ്രതീക്ഷകളും പ്രവേശിക്കുന്നിടത്ത്, കാര്യങ്ങള്‍ എപ്പോഴും ഒറ്റക്കെട്ടല്ല.

1875-ല്‍ ബങ്കിംചന്ദ്രനില്‍ നിന്ന് ആദ്യ രണ്ടു പദ്യങ്ങള്‍ പിറന്നു. നനഞ്ഞ നിലാവിന്റെ ശിഥിലതപോലെ, മാതൃഭൂമിയുടെ മാറില്‍ തല ചായ്ച്ചു കിടക്കുന്നൊരു കുഞ്ഞു പോലെ. പക്ഷേ ആനന്ദമഠം വന്നപ്പോള്‍, ആ പാട്ടിനൊപ്പം ആറു പുതിയ പദ്യങ്ങള്‍ കൂടി വന്നിരുന്നു: ഹിന്ദു സന്യാസിമാരും മുസ്ലിം ഭരണാധികാരികളും ഏറ്റുമുട്ടുന്ന ഒരു പഴയ കലഹത്തിന്റെ കാട്ടുവളര്‍ച്ച. പാട്ട് പുണ്യമോ? ദ്വേഷമോ? ചിലര്‍ക്കു അത് ഒരു ഇടത്തരം ഭയം ഉണ്ടാക്കി. ചരിത്രകാരന്‍ സബ്യസാചി ഭട്ടാചാര്യ പറഞ്ഞതുപോലെ, ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ ആദ്യ വര്‍ഷങ്ങളില്‍ വന്ദേമാതരം ചിലര്‍ മുസ്ലിംകളെ കുത്തിപ്പരിഹസിക്കാന്‍ ഉപയോഗിച്ചുവെന്ന് രേഖകള്‍ പറയുന്നു.

പാട്ട്, ഒരു പുഴയുടെ കരപൊട്ടല്‍ പോലെ; ഒരുവശത്ത് പൂക്കളും മറുവശത്ത് കല്ലുകളും. സുഭാഷ് ചന്ദ്ര ബോസിന് മുഴുവന്‍ പാട്ടും വേണമെന്ന് തോന്നി. നെഹ്രുവിന്റെ ഹൃദയം, എങ്കിലും, മറ്റൊരു ഭയത്തിന്റെ നിഴലില്‍. ''ഇതിന്റെ പശ്ചാത്തലം മുസ്ലിം സഹോദരന്മാരെ വേദനിപ്പിക്കും,'' എന്നായിരുന്നു ബോസിന് അയച്ച കത്ത്. നെഹ്രു, പഴയ കൊക്കയുടെ ശാന്തതയുള്ള ടാഗോറിനോട് ചേര്‍ന്ന് ചോദിച്ചു. ടാഗോര്‍ പറഞ്ഞു, ''ആദ്യ രണ്ടു പദ്യങ്ങള്‍ മാത്രം മതിയാകും. അവയില്‍ 'ആശ്വാസത്തിന്റെ മൃദുത്വം' ഉണ്ട്. ബാക്കി സാഹിത്യത്തിന്റെ ഇടത്തറയില്‍ വെക്കൂ.''അതായിരുന്നു 1937-ലെ കല്‍ക്കത്ത കോണ്‍ഗ്രസ് വര്‍ക്കിങ് കമ്മിറ്റിയുടെ തീരുമാനം. ഗോത്രവനങ്ങളില്‍ മിന്നുന്ന രാത്രിപാമ്പുകള്‍ പോലെ ഗാന്ധി, നെഹ്രു, പട്ടേല്‍, ബോസ്, രാജേന്ദ്ര പ്രസാദ്, അബുള്‍ കലാം ആസാദ് എല്ലാവരും. ''ഏത് ചടങ്ങിലും, പാടേണ്ടത് ആദ്യ രണ്ടു പദ്യങ്ങള്‍ മാത്രം,'' എന്നായിരുന്നു അവരുടെയും പാകമായ തീരുമാനത്തിന്റെ അരുവി. ആത്മഘോഷത്താല്‍ ഹര്‍ഷരവമില്ലാത്ത, പക്ഷേ ഉത്തരവാദിത്വത്തിന്റെ തണുത്ത ഛായയുള്ള ഒരു തീരുമാനം. ഭരണഘടനാ സഭ, ഒരു പ്രായമുള്ള ആല്‍മരത്തിന്റെ പറ്റല്‍പോലെ, അതേ തീരുമാനത്തെ വീണ്ടും ഉറപ്പിച്ചു.

ഇന്നും ആ രണ്ടു പദ്യങ്ങളാണ് പാടപ്പെടുന്നത്, വിദ്യാലയങ്ങളിലും സ്റ്റേഡിയങ്ങളിലും ആഘോഷദിനങ്ങളിലും. എ.ആര്‍. റഹ്മാന്റെ സ്വരത്തില്‍ പോലും. പൂര്‍ണ്ണ കവിത ആരും നിരോധിച്ചിട്ടില്ല; അതിന്റെ മണ്ണുവാസന സാഹിത്യത്തിന്റെ താളുകളില്‍ ഇപ്പോഴും ഉണങ്ങാതെ നില്‍ക്കുന്നു. യുപിഎ കാലത്ത് ദിയോബന്ധ് വീണ്ടും ചോദ്യം ഉയര്‍ത്തി. ജമിയത്തുല് ഉലമ-ഇ-ഹിന്ദ് പാട്ട് വിശ്വാസത്തിനു വിരുദ്ധമാണെന്ന് പറഞ്ഞു. പക്ഷേ അന്ന് ന്യൂനപക്ഷ കാര്യങ്ങളുടെ മന്ത്രിയായിരുന്ന സല്‍മാന്‍ ഖുര്‍ഷിദ് പഴയ തീരുമാനം വീണ്ടും ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടി: ''അത് അന്‍പത് വര്‍ഷം മുമ്പ് തന്നെ നിശ്ചയിച്ച് തീര്‍ത്ത കാര്യം. രണ്ട് പദ്യങ്ങള്‍ എല്ലാ സമൂഹത്തിനും ചേര്‍ന്നതാണ്.'' ഇന്ന് പാട്ടിന്റെ മുറിപ്പാടുകള്‍ വീണ്ടും പൊങ്ങിപ്പറക്കുന്നപ്പോള്‍, സ്വാതന്ത്ര്യത്തിന്റെ ചരിത്രം ഒരു വടി പോലെ ഉപയോഗിക്കാമെന്ന് പലര്‍ക്കും തോന്നുന്നു. പക്ഷേ ഒരു ദേശീയഗാനം വിഭജിച്ചത് കൊണ്ട് ഒരു രാഷ്ട്രം വിഭജിക്കപ്പെട്ടതല്ല; വിഭജിച്ച മനസ്സുകളാണ് പാട്ടിന്റെ അക്ഷരങ്ങളിലും അര്‍ത്ഥങ്ങളിലും പൊളിഞ്ഞതെന്നായിരുന്നു സത്യം. പ്രിയങ്കാ ഗാന്ധിയുടെ പ്രതികരണത്തില്‍ ഒരു ക്ഷീണം ഉണ്ടായിരുന്നു, ''ആദ്യം നിര്‍ണയിച്ച് തീര്‍ക്കാം നെഹ്രുവിനെ വിചാരണ ചെയ്യേണ്ട കാര്യങ്ങള്‍, പിന്നെയാവട്ടെ നാടിന്റെ പ്രശ്‌നങ്ങള്‍.''

പക്ഷേ ഇതില്‍ ഒരു ആഴമേറിയ ചോദ്യം ഉണ്ട്. ഈ നാട് പിറന്നപ്പോള്‍ അതിന്റെ ഭാരവും വേദനയും മുസ്ലിംകളും പങ്കിട്ടിരുന്നു. അതിനാല്‍, വന്ദേമാതരം അവര്‍ക്കും അതേ വിധം സ്വത്താണ്. മാതൃഭൂമിയുടെ ഉടമസ്ഥാവകാശം നോക്കുന്നില്ല. 1857-ലെ പോരാട്ടം മുതല്‍ ഖിലാഫത്ത് പ്രസ്ഥാനം വരെയും, ക്വിറ്റ് ഇന്ത്യയുടെ വഴിയിലൂടെ വരെ ഇന്ത്യന്‍ മുസ്ലിംകളുടെ രക്തം, കണ്ണീര്‍, തടവറകള്‍, ദാരിദ്ര്യം എല്ലാം ഇതേ ഭൂമിയുടെ വിലപ്പട്ടികയിലാണ്. അവരെ വേറെയാക്കാന്‍ ഈ മണ്ണിന്റെ മൃദുത്വം ഒരിക്കലും സമ്മതിച്ചിട്ടില്ല. അതുകൊണ്ടു വന്ദേമാതരം അവരുടെതുമായിരിക്കണം എന്ന വാക്ക് ഒരു ഉത്തരവല്ല; അവകാശം വീണ്ടും ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തുന്ന ഒരു ശാന്തസംഗീതമാണ്. 1937-ല്‍ ചെയ്ത തീരുമാനം, ഒരു പഴയ തലമുറയുടെ മനസ്സുമടക്കിയ ദൂരദര്‍ശിത്വം. അവരറിഞ്ഞിരുന്നു, ഏകത്വം എന്നത് ശബ്ദം ഉയര്‍ത്തി പിടിച്ചാല്‍ കിട്ടുന്ന ഒന്നല്ല; മറിച്ച് നമുക്ക് സ്വന്തമല്ലാത്തതില്‍ പകുതി വിട്ടുകൊടുക്കുമ്പോഴാണ് ജനിക്കുന്നത്.

ഒരു ദേശം പാട്ടില്‍ ചേര്‍ന്നല്ല നിലകൊള്ളുന്നത്; പാട്ടിന്റെ പിന്നിലെ മനസിലാണ്. വന്ദേമാതരം അടുത്ത നൂറ്റി അന്‍പതുവര്‍ഷവും പ്രകമ്പനം സൃഷ്ടിക്കണമെങ്കില്‍, അതില്‍ ഒരു മതത്തിന്റെ വീണ്ടെടുപ്പല്ല, ഒരു ദേശത്തിന്റെ പങ്കുവെയ്പ്പാണ് കേള്‍ക്കേണ്ടത്. പാട്ട് നമ്മെ വിഭജിക്കില്ല, നമ്മള്‍ അതിനെ ആയുധമാക്കുന്നില്ലെങ്കില്‍. മാതൃഭൂമി മതം നോക്കാതെ, ഭൂമി മുഴുവന്‍ തന്റെ മക്കളെ ചേര്‍ത്തുപിടിക്കുന്ന അമ്മയാണ്. അതിനാല്‍ ഈ പാട്ട് , അതുപോലെ തന്നെ എല്ലാവര്‍ക്കും. എല്ലായ്‌പ്പോഴും. വന്ദേ മാതരം! ജയ് ഹിന്ദ്!