ചുറ്റിക, കൊയ്ത്തരിവാള്‍, ആശയത്തിന്റെ ശവശേഷി

Kerala Communism
പാര്‍ട്ടിയുടെ പ്രതിച്ഛായ രക്തം ചൊരിയുകയാണ്
Updated on
3 min read

ധികാരം ചരിത്രത്തിന്റെ ഐസോടോപ്പാണ്; കാലക്രമത്തില്‍ അത് ക്ഷയിക്കുകയും അസ്ഥിരത സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. എന്നാല്‍ അതിനൊപ്പം മാന്‍ഹാട്ടന്‍ പ്രോജക്ടിനെ പോലുള്ള വിസ്‌ഫോടനങ്ങളും സൃഷ്ടിക്കുന്നു. വിശ്വാസത്തിന്റെ ഹിരോഷിമ കമ്മ്യൂണിസമാണ്. ഇ വിസ്‌ഫോടനങ്ങള്‍ വലുതായും ചെറുതായും ഓരോ ഇടത്തിലും സംഭവിക്കുന്നു, കേരളത്തിലെ തെരഞ്ഞെടുപ്പ് അടുത്തുവരുമ്പോള്‍ സിപിഎം വീണ്ടും വിവാദത്തിന്റെ തുമ്പിത്തൂണില്‍ പെട്ടു; ചെന്നൈയിലെ വ്യവസായി ഷെര്‍ഷാദ് നല്‍കിയ സ്വകാര്യപരാതി ഡല്‍ഹി ഹൈക്കോടതിയില്‍ ഇതുവരെ തെളിയിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ലെങ്കിലും, പാര്‍ട്ടി ഓഫീസ് ഇപ്പോള്‍ ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തുന്നത് ''പോളിറ്റ്ബ്യൂറോയെക്കാള്‍ ''പോക്കറ്റ് ബ്യൂറോ''യാണ്'' എന്നാണ്; ആരുടെ ബന്ധുവാണെന്ന് നോക്കിയും ഏത് വ്യാപാരിയുടെ കൈത്താങ്ങാണെന്ന് കണക്കാക്കിക്കൊണ്ടുമാണ് സ്ഥാനക്കയറ്റം. ഷെര്‍ഷാദ് കേസ് തീര്‍ന്നിട്ടില്ല, എന്നാല്‍ പാര്‍ട്ടി സമൂഹത്തിന്റെ കണ്ണില്‍ ശിക്ഷിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു; ധാരണയുടെ കോടതിയില്‍ തന്നെ കുറ്റവാളിയായി കണക്കാക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

പാര്‍ട്ടിയുടെ പ്രതിച്ഛായ രക്തം ചൊരിയുകയാണ്. കമ്മ്യൂണിസത്തിന്റെ നിറം. ഒരിക്കല്‍ എ.കെ.ജി., ഇ.എം.എസ്., ഇ.കെ.നായനാര്‍ എന്നിവരുടെ മുഖം പാര്‍ട്ടിയുടെ ശുദ്ധിയും സത്യസന്ധതയും പ്രതിനിധീകരിച്ചു. അധികാരത്തിലും പ്രഭാവത്തിലും ഇരുന്നിട്ടും അവരുടെ ധനബന്ധങ്ങളെക്കുറിച്ചോ വ്യാപാര ബന്ധങ്ങളേക്കുറിച്ചോ ആരോപണങ്ങള്‍ ഉയര്‍ന്നിരുന്നില്ല. പാര്‍ലമെന്റില്‍ ഇടതുപക്ഷത്തിന്റെ മുഖമായിരുന്ന സീതാറാം യെച്ചൂരി, മാധ്യമങ്ങളോടും സഹ എംപിമാരോടും സൗഹൃദത്തോടെ വിവരങ്ങള്‍ പങ്കുവെക്കുന്ന ഒരാളായി അറിയപ്പെട്ടു. അദ്ദേഹത്തെക്കുറിച്ച് അഴിമതിയുടെ ഒരു സംശയവുമെങ്കിലും ഉയര്‍ന്നിട്ടില്ല. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സിഗരറ്റ് പതിവ് എല്ലായിടത്തും അദ്ദേഹത്തോടൊപ്പം നിന്നിരുന്നു. ഞാന്‍ ഓര്‍ക്കുന്നത് പാര്‍ലമെന്റില്‍ സ്‌മോക്കിങ് സെക്ഷനില്‍, മറ്റ് എംപിമാരുമായും ചിരിച്ചും കളിച്ചും, ആശയങ്ങള്‍ പങ്കുവെച്ചുന്നതാണ്. 'ടുബാക്കോ വലിയ തുല്യകാരിയാണ്, അതു രാഷ്ട്രീയ പാര്‍ട്ടികളോട് പക്ഷപാതം കാണിക്കുന്നില്ല,' അദ്ദേഹം ഒരിക്കല്‍ തമാശയായി പറഞ്ഞു.'' സുരേഷ് കുറുപ്പ് എന്ന പേരും ഓര്‍ക്കാം. 1984-ല്‍ ലോക്സഭയിലെത്തിയ, 90-കളില്‍ ഇടതിന്റെ ദേശീയ മുഖമായി മാറിയ സുരേഷ് കുറുപ്പ്. തീക്ഷ്ണവാദങ്ങളും സത്യസന്ധതയും കൊണ്ട് മുന്നില്‍ നിന്ന എംപി, പിന്നീട് ഏറ്റുമാനൂരില്‍ എംഎല്‍എയും ആയി. പക്ഷേ പാര്‍ട്ടിയിലെ അസൂയയുടെ കൊയ്ത്തരിവാള്‍ ഒടുവില്‍ അദ്ദേഹത്തെയും വീഴ്ത്തി. സഖാക്കളുടെ ക്രമവ്യവസ്ഥയില്‍ സത്യസന്ധതയ്ക്ക് സ്ഥലം ഇല്ല, അടിയന്തരാനുസരണത്തിനാണ് ഇടം കിട്ടുന്നത്.

Kerala Communism
ചരിത്രത്തിന്റെ മേഖലകളില്‍ വീഴുന്ന ഭീതിയുടെ നിഴലുകളെ മാറ്റാന്‍

കേരളത്തിലെ സിപിഎം ഇന്ന് നേരിടുന്ന ആരോപണങ്ങള്‍ എസ്.എന്‍.സി ലാവലിന്‍, കരുവന്നൂര്‍ ബാങ്ക് തട്ടിപ്പ്, ടി.പി. ചന്ദ്രശേഖരന്‍ വധം, പോസ്റ്റല്‍ ബാലറ്റ് തട്ടിപ്പ് എല്ലാം കൂടി ഒരു വലിയ ചോദ്യം ഉന്നയിക്കുന്നു: ഒരിക്കല്‍ ജനങ്ങളുടെ ശുദ്ധിയുടെയും ത്യാഗത്തിന്റെയും അടയാളമായിരുന്ന പതാക, ഇന്ന് അധികാരത്തിന്റെ കരിമ്പാടുകളും വ്യാപാരത്തിന്റെ പൊടിയും കൊണ്ട് മലിനമായിരിക്കുന്നു. ചരിത്രം വീണ്ടും ആവര്‍ത്തിക്കപ്പെടുന്നു, പക്ഷെ ഇപ്പോള്‍ അത് ഗൗരവമല്ല, ഒരു വിഡ്ഢിത്തനടപടിയാകും. ബര്‍ലിന്‍ മതില്‍ ഇടിഞ്ഞപ്പോള്‍ ഇടിഞ്ഞത് മതിലല്ല, ആശയത്തിന്റെ ആത്മാവായിരുന്നു. യുഎസ്എസ്ആര്‍ റിപ്പബ്ലിക്കുകളില്‍ അധികാരം കൈവശപ്പെടുത്തിയ പാര്‍ട്ടി നേതാക്കള്‍ സിദ്ധാന്തത്തിന്റെ മറവില്‍ പ്രത്യേകാധികാരങ്ങളും ധനസമ്പാദ്യവും ആസ്വദിച്ചു. 'നോമെന്‍ക്ലാച്ചുറ' എന്ന് അറിയപ്പെട്ടിരുന്ന പാര്‍ട്ടി-ബ്യൂറോക്രാറ്റിക് വര്‍ഗ്ഗം, ജനങ്ങള്‍ക്ക് സമത്വത്തിന്റെ ഭാഷ പഠിപ്പിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കെ, പ്രത്യേക കടകള്‍, വിദേശ ഉല്‍പ്പന്നങ്ങള്‍, ആഡംബര വാസസ്ഥലങ്ങള്‍ തുടങ്ങി അനവധി ആനുകൂല്യങ്ങള്‍ സ്വന്തമാക്കി. അധ്യാപനത്തില്‍ ആശയം, പ്രവൃത്തിയില്‍ അധികാരം; ഈ വൈരുദ്ധ്യം തന്നെയാണ് സോവിയറ്റ് സാമ്രാജ്യത്തിന്റെ തകര്‍ച്ചയ്ക്ക് വഴി തെളിച്ചത്. കേരളത്തിലെ സിപിഎമ്മിന്റെ ഇന്നത്തെ അവസ്ഥയും അതില്‍ നിന്ന് ഏറെ വ്യത്യസ്തമല്ല. സിദ്ധാന്തത്തെ 'ജനങ്ങളുടെ രക്ഷാകവചം' എന്ന പേരില്‍ പ്രചരിപ്പിക്കുമ്പോള്‍, അധികാരവും വ്യാപാര ബന്ധങ്ങളും പാര്‍ട്ടിയുടെ അടിത്തറയില്‍ വിള്ളല്‍ വീഴ്ത്തിയതാണ് ഇന്നത്തെ കേരള കമ്മ്യൂണിസത്തിന്റെ ദൗര്‍ബല്യം. ഇന്ത്യന്‍ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റുകളുടെ ജീവിതം ഭാവി ചിന്തകളിലല്ല; അതിന്റെ തകര്‍ന്നതും മറന്നതുമായ പഴയ ആത്മാവിലാണ്. മുന്‍കാലങ്ങളിലെ പ്രതിരോധവും ത്യാഗവും ഇന്നത്തെ പണത്തിനും സ്വാധീനത്തിനും അഹങ്കാരത്തിനും മുന്നില്‍ റദ്ദാക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

പക്ഷേ, സോഷ്യലിസ്റ്റുകള്‍ക്ക് ആവശ്യമില്ലേ വാട്ട്‌സ്‌കിയും ബേക്കണ്‍ റോളുകളും? ഡല്‍ഹിയിലെ 'പ്രൊഫഷണല്‍ ഇടതുകാര്‍' മനസ്സില്‍ സാന്നിധ്യം പുലര്‍ത്തുന്നത് ജനങ്ങളുടെ തെരുവിലല്ല, മികച്ച വൈനും സിംഗിള്‍ മാള്‍ട്ടും വിളമ്പുന്ന എലിറ്റ് കോളനികളിലാണ്. 150 കോടി രൂപയ്ക്ക് മുകളിലായോ, മാസം 6-10 ലക്ഷം രൂപ വാടക കൊടുത്തോ മാത്രം സ്വന്തമാക്കാന്‍ കഴിയുന്ന ജോര്‍ബാഗിലെ അത്തരം ഒരു പാര്‍ട്ടിയിലേക്കാണ് ഞാന്‍ പോയത്. എന്റെ ഹോസ്റ്റ് ആദിവാസി ക്യാമ്പുകളില്‍ പോകുന്നതിനെക്കാള്‍ വിദേശ സെമിനാറുകളില്‍ അധികം പങ്കെടുക്കുന്ന പ്രമുഖ മനുഷ്യാവകാശ എന്‍ജിഒ തലവന്‍ എന്റെ ചുമലില്‍ കൈവച്ച് പറഞ്ഞു: ''ഹായ്, രവി, മിക്‌സോളജിയും ഐഡിയോളജിയും ഒത്തുചേരുന്ന കൂട്ടുകാരാണ്.'' ഒരിക്കല്‍ വയലാറിലെ രക്തം കൊണ്ടു ചുവന്ന പതാക, ഇന്ന് ചുവക്കുന്നത് വൈന്‍ ഗ്ലാസ്സിലെ മുന്തിരിയാലാണ്. കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് ആശയത്തിന്റെ ശവശേഷി.

വിപ്ലവത്തിന്റെ ശക്തിയും സഹോദരബന്ധത്തിന്റെ ബലവും കേരളത്തിലെ ഫ്യൂഡലിസത്തിന്റെ ശൃംഖലകള്‍ പൊളിച്ചു മറച്ചു. 1946-ലെ പുന്നപ്രവയലാര്‍ സമരം ഉദാഹരണമായി നിലകൊള്ളുന്നു. തിരുവിതാംകൂര്‍ ദിവാന്‍ സി.പി. രാമസ്വാമി അയ്യരുടെ അധികാരത്തെയും തൊഴിലാളികര്‍ഷക അടിമപ്പണിയെയും എതിര്‍ത്തുകൊണ്ട് ആയുധമില്ലാത്തവര്‍ മുന്നേറി. 300-ത്തിലധികം പേര്‍ സേനയുടെ ലാത്തിയിലും വെടിയേറ്റും വീണു. ആ രക്തമാണ് പതാക ചുവപ്പിച്ചത്, സാധാരണ ജനങ്ങളുടെ ശക്തി. പിന്നീട്, 1975-77ലെ അടിയന്തരാവസ്ഥ കാലത്ത്, കേരളത്തിലെ ഇടത് പ്രവര്‍ത്തകര്‍ ജയിലില്‍ കിടന്നും ലാത്തിച്ചാര്‍ജ് ഏറ്റും ജനങ്ങളുടെ സ്വാതന്ത്ര്യത്തിനായി പോരാടി. പൊലീസ് പീഡന സെല്ലുകളില്‍ പീഡനത്തിനിടയില്‍ മരിച്ചവരില്‍ അനേകര്‍ ഇന്നും സ്മാരകം ഇല്ലാത്ത ഉറക്കത്തിലാണ്. കേരളത്തിന്റെ വിപ്ലവചരിത്രത്തിലെ വേദനാജനകമായ ഓര്‍മ്മകള്‍. വായനക്കാരെ ഞെട്ടിക്കുന്നത്: ഒരിക്കല്‍ വയലാറിലെ രക്തം കൊണ്ടു ചുവന്ന പതാക, ഇന്ന് വ്യാപാരത്തിന്റെ കരിമ്പാടുകളും ജോര്‍ബാഗിലെ വൈന്‍ ഗ്ലാസ്സുകളിലുമുള്ള ചുവപ്പ് കൊണ്ട് മലിനമായിരിക്കുന്നു.

എങ്കിലും പുനര്‍ജ്ജീവനം അസാധ്യമല്ല. ''ത്യാഗികളുടെ രക്തം കൊണ്ടാണ് കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പതാകയ്ക്ക് ചുവപ്പ് കിട്ടിയത്. എന്നാല്‍ ഇന്ന് ആ ചുവപ്പ് മലിനമായി. വീണ്ടും വിശ്വാസം നേടണമെങ്കില്‍, ആ പതാക ശുദ്ധീകരിക്കപ്പെടേണ്ടത് ത്യാഗത്തിന്റെ രക്തത്തിലല്ല, സുതാര്യതയുടെ വെളിച്ചത്തിലാണ്. അപ്പോള്‍ മാത്രമേ ജനങ്ങള്‍ അതില്‍ വീണ്ടും വിശ്വസിക്കൂ.'' പാര്‍ട്ടിയിലെ എല്ലാ നിലയിലും തുറന്ന അഭിപ്രായ പ്രകടനം, ഉള്‍വിമര്‍ശനം, ഉത്തരവാദിത്വം ഉറപ്പുവരുത്തണം. സുരേഷ് കുറുപ്പിനെ പോലുള്ള ശുദ്ധനായ രാഷ്ട്രീയക്കാരെ പാര്‍ട്ടിയുടെ 'സൈബീരിയ'യിലേക്കു തള്ളിക്കളയുന്നതിനുപകരം, പാര്‍ട്ടി അവര്‍ നല്‍കുന്ന ശുദ്ധിയും ധൈര്യവും പഠിക്കേണ്ടിയിരുന്നു, 20-ആം നൂറ്റാണ്ടിലെ കൊയ്ത്തരിവാള്‍ ചുറ്റിക ആശയം മാത്രം മതിയാവില്ല. കാലാന്തരത്തിലെ തൊഴിലാളിവര്‍ഗ്ഗം, കുടിയേറ്റം, ഗിഗ് ഇക്കണോമി, കാലാവസ്ഥാ പ്രതിസന്ധി എന്നിവയെക്കുറിച്ച് വ്യക്തമായ കാഴ്ചപ്പാടും പ്രായോഗിക പരിഹാരവും പാര്‍ട്ടി മുന്നോട്ടുവയ്ക്കണം. സോഷ്യലിസ്റ്റ് നീതി ഇന്നത്തെ ഭാഷയില്‍ വ്യക്തമാക്കണം. NGO-കളുടെ, ''ജോര്‍ബാഗ് ഇടത്'' വിഭാഗങ്ങളുടെ, ആകാശമാളിക ചിന്തയുടെ സ്വാധീനം ഉപേക്ഷിച്ച്, ഗ്രാമങ്ങളിലും തൊഴില്‍ സ്ഥലങ്ങളിലും സാധാരണക്കാരനോടൊപ്പം ജീവിക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയമാണ് പാര്‍ട്ടിയെ പുതുജീവനിലേക്ക് കൊണ്ടുപോകുക. ജനകീയ സഹജീവനം മാത്രമാണ് കമ്മ്യൂണിസത്തിന്റെ ശരിയായ ജീവശക്തി. ഒരിക്കല്‍ എ.കെ.ജി.യെ ബ്രിട്ടീഷ് പൊലീസില്‍ നിന്ന് രക്ഷിക്കാനായി ജനങ്ങള്‍ വീടുകളില്‍ ഒളിപ്പിച്ചു. ഇന്ന് ഒളിപ്പിക്കപ്പെടുന്നത് ആശയവീരന്മാരല്ല, മറിച്ച് കാപ്പിറ്റലിസ്റ്റിന് തന്നെ യോജിക്കുന്ന തരത്തിലുള്ള പണം, സ്വാധീനം, അഹങ്കാരം ആണ്.

Kerala Communism
ബിഷപ് നുണ പറഞ്ഞാല്‍ വിശുദ്ധ നുണയാകുമോ എന്ന പിണറായി വിജയന്റെ ചോദ്യത്തിനുള്ള ഉത്തരം അതാണ്

സോവിയറ്റ് തൊഴിലാളികളുടെ രക്തത്തില്‍ നിന്നു ജനിച്ച വിപ്ലവം, പാര്‍ട്ടി നേതാക്കളുടെ ആഡംബരത്തില്‍, വ്യാജ ആശയവാദത്തില്‍, മിലിട്ടറി മെഷീനില്‍ കുടുങ്ങി ഒടുവില്‍ പൊതുജനങ്ങള്‍ക്ക് ആവശ്യമില്ലാത്ത ആശയമായി മാറി. എന്നാല്‍ ക്യൂബ, വിയറ്റ്‌നാം പോലുള്ള രാജ്യങ്ങള്‍ ജനങ്ങളോട് ചേര്‍ന്ന്, സത്യസന്ധമായ നേതൃത്വത്തോടെ ഇന്നും നിലകൊള്ളുന്നു. അവിടത്തെ പാഠങ്ങള്‍ പഠിച്ച്, പാര്‍ട്ടി കേരളത്തിന്റെ പ്രത്യേക സാഹചര്യത്തിന് അനുയോജ്യമായ മാര്‍ഗം കണ്ടെത്തണം. പാര്‍ട്ടിക്ക് രക്ഷയുണ്ടെങ്കില്‍ അത് ആശയത്തിന്റെ വിശ്വാസ്യത തിരിച്ചു പിടിക്കലിലൂടെയാണ്. ചുറ്റികയും കൊയ്ത്തരിവാളും വീണ്ടും ജനങ്ങളുടെ കയ്യിലെത്തുമ്പോഴേ, പാര്‍ട്ടിയുടെ ആത്മാവ് ശവശേഷിയില്‍ നിന്ന് ജീവശേഷിയായി മാറുകയുള്ളൂ.

സൂക്ഷ്മതയില്ലാതെ ലഘുവായി സംസാരിക്കുമ്പോള്‍, സോഷ്യലിസം നടപ്പിലാക്കാന്‍ എളുപ്പമാണ് എന്ന് തോന്നാന്‍ ഇടയുണ്ട്. കമ്മ്യൂണിസത്തിന്റെ ആദിമ സ്വപ്നം തൊഴിലാളികര്‍ഷകരുടെ സ്വാതന്ത്ര്യസമാജമായിരുന്നു. എന്നാല്‍ കൃത്രിമബുദ്ധിയുടെ, ആള്‍ഗൊരിതങ്ങളുടെ, ബഹിരാകാശ കോളനികളുടെയും ഡി.എന്‍.എ. പുനര്‍സംയോജനത്തിന്റെയും കാലത്ത്, ആ മാര്‍ക്‌സിസ്‌റ് സ്വപ്നം ഇന്നൊരു പ്രസക്തി നഷ്ടപ്പെട്ട ആശയമായി മാറുന്നു. സിപിഎം ഇനി ചെയ്യേണ്ടത് ഏറ്റവും അവബോധമുള്ള പൗരനെയും കാലത്തിന്റെ പുതിയ വെല്ലുവിളികളെക്കുറിച്ച് പഠിപ്പിക്കുക. 'ഞങ്ങള്‍ എങ്ങനെ മാറും? എങ്ങനെ ജീവിക്കും?' എന്ന ചോദ്യം പാര്‍ട്ടിക്ക് തന്നെ ചോദിക്കേണ്ടിവരും. മാര്‍ക്‌സിസം ആദ്യകാലത്ത് ശുദ്ധിയുടെയും ജനാധിപത്യത്തിന്റെയും പ്രതീകമായി സോവിയറ്റ് യൂണിയനില്‍ അവതരിപ്പിക്കപ്പെട്ടു. 'അഴിമതിയില്ലാത്ത സമൂഹം' എന്നാണ് ആശയം ജനങ്ങളിലേക്ക് എത്തിച്ചത്. പക്ഷേ ചരിത്രം തെളിയിച്ചത് വ്യത്യസ്തമായിരുന്നു. ഒരു കാലത്ത് അഴിമതി വിരുദ്ധ പതാക ഉയര്‍ത്തിയിരുന്ന സിപിഎം, ഇന്ന് കോണ്‍ഗ്രസ്സിനെയോ ബിജെപിയെയോ പോലെ തന്നെ അധികാര-ധനബന്ധങ്ങളുടെ ചങ്ങലയില്‍ കുടുങ്ങുകയാണ്. പാര്‍ട്ടിക്ക് ഇനി ചരിത്രത്തിലെ ശുദ്ധമായ പാരമ്പര്യത്തിലേക്കു മടങ്ങാന്‍ കഴിയുമോ? അല്ലെങ്കില്‍, 'സിദ്ധാന്തത്തിന്റെ മറവില്‍' അഴിമതിയും ബന്ധവഴിയും മറച്ചുവെക്കുന്ന മറ്റൊരു രാഷ്ട്രീയകൂട്ടായ്മയായി മാറുമോ?

ആശയങ്ങള്‍ ഒരു തവണത്തെ തെരഞ്ഞെടുപ്പിനും സ്ഥാനാര്‍ഥിത്വത്തിനുമപ്പുറം പോകുന്ന ഒന്നാണ്. അതിനാല്‍ സിപിഎം നേതൃത്വം ഗ്ലാസ്നോസ്റ്റിന്റെ (വ്യക്തതയും തുറന്നതുമായ) വഴിയിലേക്ക് തിരിയണം. സഖാക്കള്‍ക്ക് പെറെസ്‌ട്രോയിക്ക (പുതുക്കലും പുനര്‍സംഘടനയും) ആവശ്യമുണ്ട്. മാറ്റം മാത്രമാണ് കമ്മ്യൂണിസത്തിന് വീണ്ടും പ്രസക്തി നല്‍കുന്ന വഴി. അപ്പോഴേ നമ്മുക്ക് എ.കെ.ജി.യുടെയും ഗൗരിയമ്മയുടെയും വിട്ടുപോയ പാദച്ചിഹ്നങ്ങള്‍ തിരിച്ചറിയാന്‍ കഴിയൂ.

Summary

Ravi Shankar writes about Kerala Communism and its leaders

Subscribe to our Newsletter to stay connected with the world around you

Follow Samakalika Malayalam channel on WhatsApp

Download the Samakalika Malayalam App to follow the latest news updates 

Related Stories

No stories found.
X
logo
Samakalika Malayalam - The New Indian Express
www.samakalikamalayalam.com