ഹിന്ദുധര്‍മ്മത്തില്‍ ശിവന്‍ സൃഷ്ടി, സ്ഥിതി, സംഹാര ചക്രത്തെ നിയന്ത്രിക്കുന്ന പരമശക്തിയായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. ലോകത്തിന്റെ സംരക്ഷണത്തിനും ധര്‍മ്മ സംരക്ഷണത്തിനുമായി ഭഗവാന്‍ ശിവന്‍ വിവിധ സമയങ്ങളില്‍ വിവിധ രൂപങ്ങളില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടതായി പുരാണങ്ങള്‍ വിശദീകരിക്കുന്നു. ഇവയെ ശിവാവതാരങ്ങള്‍ എന്നു വിളിക്കുന്നു. ശിവന്റെ അവതാരങ്ങള്‍ വിനോദാവതാരം, ഉഗ്രാവതാരം, കരുണാവതാരം എന്നിങ്ങനെ വ്യത്യസ്ത സ്വഭാവങ്ങളോടെ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെന്ന് കാണാം.

1. വിവസ്വാന്‍- ശിവന്റെ പ്രഥമ അവതാരം

ധര്‍മ്മം തളരുന്ന കാലത്ത് മനുഷ്യരില്‍ സത്യവും നിയമവും സ്ഥാപിക്കാനാണ് വിവസ്വാന്‍ അവതാരം കൈക്കൊണ്ടത്. ബ്രഹ്മജ്ഞാനവും സത്യചാരവും പ്രബോധിപ്പിച്ച അവതാരമായാണ് ഇത് പറയപ്പെടുന്നത്.

2. കൈലാസപതി- ആനന്ദസ്വരൂപം

ആനന്ദമൂര്‍ത്തിയായ ശിവന്‍ ലോകത്തെ സംരക്ഷിക്കാനുള്ള തപസ്സിനെയും സമാധിയെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന അവതാരമാണിത്. ആത്മീയ വളര്‍ച്ചയുടെ പ്രതീകമായ ഈ രൂപം ഭക്തര്‍ക്കു സൗഖ്യം നല്‍കുന്നു.

3. ഭൈരവ - ഉഗ്രാവതാരം

അധര്‍മ്മം അടിച്ചമര്‍ത്തുകയും ദുര്‍ജ്ജനശക്തികളെ സംഹരിക്കുകയും ചെയ്യാനുള്ള രൂപമാണ് ഭൈരവാവതാരം. കാലഭൈരവന്‍ സമയത്തിന്റെ രക്ഷകനായും നിയമത്തിന്റെ ചിഹ്നമായും പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. ദുഷ്ടശക്തികളെ നിയന്ത്രിക്കാനായി ശിവന്റെ ഏറ്റവും ശക്തമായ രൂപമെന്നു പറയാം.

4. നടരാജ - നൃത്തത്തിന്റെ ദൈവികാവതാരം

കോസ്മിക് ഡാന്‍സ് അല്ലെങ്കില്‍ താണ്ഡവനൃത്തത്തിലൂടെ സൃഷ്ടി,സ്ഥിതി,സംഹാര ചക്രത്തെ നിയന്ത്രിക്കുന്ന ശിവന്റെ കലാരൂപമാണ് നടരാജാവതാരം. കലകളുടെ പ്രചോദനമാണ് ഈ അവതാരം.

5. അശ്വത്ഥാമ- മഹാഭാരതത്തിലെ അവതാരം

മഹാഭാരതത്തില്‍ ദ്രോണപുത്രനായ അശ്വത്ഥാമയില്‍ ശിവന്റെ അമിതശക്തിയുടെ ഒരു ഭാഗം നിലനിന്നതായി പുരാണങ്ങള്‍ പറയുന്നു. യുദ്ധത്തില്‍ ധര്‍മ്മപാലനത്തിനായി ശിവശക്തി അവനില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടതാണെന്ന് വിശ്വാസം.

6. കിരാത- അര്‍ജുനന്റെ പരീക്ഷണാവതാരം

കിരാതരൂപത്തില്‍ ശിവന്‍ അര്‍ജുനനെ പരീക്ഷിക്കാനായി വനത്തില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടു. അര്‍ജുനന്റെ സമര്‍പ്പണവും ധൈര്യവും പരിശോധിച്ച്, പിന്നീടവനു പാശുപതാസ്ത്രം നല്‍കി അനുഗ്രഹിച്ചു. ധര്‍മ്മത്തിനായി പോരാടുന്നവരെ ശിവന്‍ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്ന അവതാരമാണിത്.

7. വീരഭദ്ര- ദാക്ഷിണീയ യാഗ സംഹാരാവതാരം

പാര്‍വതിയെ അവഹേളിച്ചതിന് ദക്ഷന്റെ യാഗം നശിപ്പിക്കാന്‍ ശിവന്‍ സൃഷ്ടിച്ച ഉഗ്രരൂപമാണ് വീരഭദ്രന്‍. അധര്‍മ്മത്തിനെതിരെ ശിവന്റെ പ്രതികാരശക്തിയെ പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന അവതാരം.

8. ശര്‍ഭ- ശക്തികളുടെ സംരക്ഷണാവതാരം

നരസിംഹാവതാരത്തിന്റെ തീക്ഷ്ണത ശമിപ്പിക്കാനായി ശിവന്‍ ശര്‍ഭമൂര്‍ത്തിയായി പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു. സമത്വവും സമാധാനവും നിലനിര്‍ത്താനുള്ള അവതാരരൂപം.

9. ഹനുമാന്‍- ശിവശക്തിയുടെ പ്രത്യക്ഷരൂപം

രാമായണത്തിലെ ഹനുമാനില്‍ ശിവന്റെ ഭാഗ്യശക്തി പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടതായി പുരാതന ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ പറയുന്നു. ഭക്തി, ബുദ്ധി, ബലം എന്നിവ ചേര്‍ന്ന ഈ അവതാരം ഭക്തന്മാര്‍ക്ക് സ്‌നേഹവും സംരക്ഷണവും നല്‍കുന്ന രൂപമാണ്.

ഉപസംഹാരം

ശിവന്റെ അവതാരങ്ങള്‍ എല്ലാം ഒരു ലക്ഷ്യത്തിനാണ്. ധര്‍മ്മ സംരക്ഷണം, ദുഷ്ടശക്തികളുടെ സംഹാരം, ഭക്തരുടെ രക്ഷ, ആത്മീയ ബോധത്തിന്റെ വളര്‍ച്ച എന്നിവയ്ക്കാണ് ശിവന്‍ അവതരിച്ചത്. ഓരോ അവതാരവും മനുഷ്യജീവിതത്തിന് വിവിധ വഴികളിലൂടെ മാര്‍ഗദര്‍ശനം നല്‍കുന്ന ദിവ്യരൂപങ്ങളാണ്. ശിവതത്ത്വത്തിന്റെ വിശാലതയും കരുണയും ഓരോ അവതാരത്തിലും പ്രതിഫലിക്കുന്നു.