ഡല്‍ഹിയിലേക്കു ഞാന്‍ ആദ്യമായി എത്തിയത് ഇരുപതാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ എഴുപത്തൊന്‍പതാം വര്‍ഷമാണ്. കോളജില്‍ പഠിക്കാനും വരയും വാക്കും ചേര്‍ത്ത് ജീവിക്കാനുമായിരുന്നു ഉദ്ദേശം. എന്റെ അമ്മാവനായ ഒ വി വിജയന്റെ സാനിധ്യം ഒരു ദൂരവിളിയെന്നപോലെ മനസ്സില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു. അന്നു ഡല്‍ഹി ഒരു നഗരമായിരുന്നില്ല; അത് പതുക്കെ തുറന്നു പോകുന്ന ഒരു അനുഭവം മാത്രമായിരുന്നു. യമുന അന്നു വളവുകളോടെ ഒഴുകി. വെള്ളത്തിന് ശാന്തതയും സ്വാഭിമാനവും ഉണ്ടായിരുന്നു. കുട്ടികള്‍ അതില്‍ നീന്തുമ്പോള്‍ നദി അവരെ സ്വീകരിക്കുന്നതുപോലെ തോന്നും.

കോണോട്ട് പ്ലേസിലെ സെന്‍ട്രല്‍ പാര്‍ക്കില്‍ ലോണില്‍ ഇരുന്ന് ആകാശം നോക്കിയിരുന്ന വൈകുന്നേരങ്ങള്‍ ഇന്നും ഓര്‍മ്മയിലുണ്ട്. അപ്പോള്‍ ആകാശം മലിനമാകുമോ എന്ന ചിന്ത ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. ശ്വാസം എടുക്കുമ്പോള്‍ ശരീരം നന്ദി പറയുന്ന ഒരു കാലം. സ്റ്റാന്‍ഡേര്‍ഡിലും ഗെയ്ലോര്‍ഡിലും കോളജ് പെണ്‍കുട്ടികളെ കൂട്ടിക്കൊണ്ട് പാസ്ട്രികളും മുട്ട സാന്‍ഡ്വിച്ചും തണുത്ത കാപ്പിയും കഴിച്ചിരുന്ന സായാഹ്നങ്ങള്‍. അതില്‍ ഒരു കാട്ടിക്കൂട്ടലുമില്ലായിരുന്നു, ഒരു ഭാവനയും. എല്ലാം സ്വാഭാവികം. ജീവിതം അങ്ങനെ ആയിരുന്നു.

വഴികള്‍ ശാന്തമായിരുന്നു. വാഹനങ്ങള്‍ കുറവ്. ആളുകള്‍ തമ്മില്‍ തള്ളിക്കയറിയില്ല. സംസാരത്തില്‍ ഒരു മൃദുത്വം ഉണ്ടായിരുന്നു. പൊതുസ്ഥലങ്ങളില്‍ അദൃശ്യമായ ശീലം പാലിക്കപ്പെടുന്നുണ്ടായിരുന്നു. അക്രമം അപൂര്‍വ വാര്‍ത്ത മാത്രമായിരുന്നു. പാര്‍ക്കിങ് കാരണം മനുഷ്യര്‍ മനുഷ്യാവകാശം മറക്കുന്ന കാലം വന്നിരുന്നില്ല. പിന്നീട് കാലം മാറി. രാജ്യത്തിന്റെ സമ്പദ്വ്യവസ്ഥ തുറന്നു. വ്യവസായം വളര്‍ന്നു. പണം മുഖ്യമായി. അതിനൊപ്പം വലിയ കുടിയേറ്റവും. ഉത്തരേന്ത്യയിലെ ഹിന്ദി മേഖലകളില്‍ നിന്നുള്ള ആളുകള്‍ ഡല്‍ഹിയിലേക്കു വന്നു. അവര്‍ ജോലി തേടി വന്നവരാണ്. പക്ഷേ അവര്‍ക്കൊപ്പം വന്നത് അവരുടെ ഭാഷയും അവരുടെ ശീലങ്ങളും മാത്രമല്ലായിരുന്നു. ജാതിയെ മനസ്സില്‍ വഹിക്കുന്ന അവഹേളനങ്ങളും സ്ത്രീയെയും ദുര്‍ബലനെയും താഴെനിന്ന് കാണുന്ന പരുക്കന്‍ മനോഭാവവും അവര്‍ നഗരത്തിലേക്കു കൊണ്ടുവന്നു. ഡല്‍ഹി പതുക്കെ മാറി. ഒരിക്കല്‍ നഗരത്തെ ബന്ധിപ്പിച്ചിരുന്ന സാവകാശം നഷ്ടപ്പെട്ടു. നിയമവിരുദ്ധ കോളനികള്‍ വളര്‍ന്നു. നഗരത്തിന്റെ ശരീരം വലുതായി. പക്ഷേ അതിനൊപ്പം അതിന്റെ മനസ്സ് ക്ഷീണിച്ചു. ഒരിക്കല്‍ ശാന്തമായിരുന്ന വഴികളില്‍ ഇന്ന് ദൈനംദിന രോഷം. ചെറിയൊരു സ്പര്‍ശം മതി, വാക്കുകള്‍ കഠിനമാകാന്‍, കൈകള്‍ ഉയരാന്‍. പാര്‍ക്കിങ് ഒരു പ്രശ്‌നമല്ല, ഒരു അധികാരപ്രകടനമായി. പൊതുസ്ഥലങ്ങള്‍ ആരുടേയുമല്ലെന്ന ധാരണ മാറി. ബലം ഉള്ളവന്റെതെന്ന തോന്നല്‍ അവിടെ ഉറച്ചു.

യമുന ഇന്ന് ഒരു നദിയല്ല. അത് ഒരു ക്ഷീണിച്ച ശരീരമാണ്. നഗരത്തിലൂടെ ഒഴുകുന്ന ചെറിയ ദൂരത്തിനുള്ളില്‍ തന്നെ മലിനീകരണത്തിന്റെ ഭാരം മുഴുവന്‍ ചുമക്കേണ്ടി വരുന്ന ശരീരം. വെള്ളത്തിന് ഇനി ശ്വാസമില്ല. പൊങ്ങുന്ന നുര മനുഷ്യന്റെ അനാസ്ഥയുടെ അടയാളംപോലെ നില്‍ക്കുന്നു. വായു മലിനീകരണം സ്ഥിരാവസ്ഥയായി. ശ്വാസകോശത്തിലേക്കു കയറുന്ന സൂക്ഷ്മ കണങ്ങള്‍ പതുക്കെ ശരീരത്തെ തളര്‍ത്തുന്നു. കുട്ടികളും മുതിര്‍ന്നവരും ഒരുപോലെ ചുമയ്ക്കുന്നു. ചില ദിവസങ്ങളില്‍ ശ്വാസം എടുക്കുന്നത് തന്നെ ഒരു ബുദ്ധിമുട്ടായി.

വ്യവസായത്തിനൊപ്പം രാഷ്ട്രീയ പണവും വളര്‍ന്നു. അഴിമതി ആരോപണങ്ങള്‍ പശ്ചാത്തല ശബ്ദമായി. മദ്യനയം, ജലവിതരണം, വിദ്യാലയങ്ങള്‍ എല്ലാം സംശയങ്ങളുടെ ചുറ്റളവില്‍. കുറ്റം തെളിയുമോ ഇല്ലയോ എന്നത് വേറെ കാര്യം. നഗരത്തിന്റെ ആത്മവിശ്വാസം പതുക്കെ ചോര്‍ന്നുപോകുകയാണ് എന്നതാണ് ഞാന്‍ കാണുന്നത്. ചുവന്ന കോട്ടയും കുത്തബ് മിനാരും ജുമാ മസ്ജിദും ഒരിക്കല്‍ നഗരത്തിന്റെ ശാന്തതയുടെ അടയാളങ്ങളായിരുന്നു. ഇന്ന് അവയുടെ കല്ലുകളില്‍ മലിനീകരണത്തിന്റെ കറുപ്പ് പതിഞ്ഞിരിക്കുന്നു. പൂന്തോട്ടങ്ങളും വൃക്ഷങ്ങളും പൊടിയുടെ മൂടലില്‍ നിശ്ശബ്ദമായി നില്‍ക്കുന്നു. ചരിത്രം പോലും ഇവിടെ ശ്വാസം മുട്ടുന്നതുപോലെ തോന്നുന്നു.

കഴിഞ്ഞ ആഴ്ച കൊച്ചിയില്‍ ഹോര്‍തുസ് സാഹിത്യോത്സവത്തിനായി പോയപ്പോള്‍, ശുദ്ധവായുവും വിശാലമായ വഴികളും ആളുകളുടെ വിനയവും എന്നെ അലോസരപ്പെടുത്തി. എന്തിനാണ് ഞാന്‍ കേരളം വിട്ടത് എന്ന ചോദ്യം വീണ്ടും ഉള്ളില്‍ ഉയര്‍ന്നു. പക്ഷേ ഞാന്‍ തിരികെ ഡല്‍ഹിയിലേക്കുള്ള വിമാനത്തില്‍ കയറി. എന്റെ ജീവിതം അവിടെയാണെന്ന യാഥാര്‍ഥ്യം എന്നെ സമ്മതിപ്പിച്ചു; അതിനെ ജീവിതം എന്ന് വിളിക്കാമെങ്കില്‍.