ദീപാവലി വിവിധ മതപരമായ സംഭവങ്ങളുമായും ദേവതകളുമായും വ്യക്തിത്വങ്ങളുമായും ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. രാമന്‍ അസുരരാജാവായ രാവണനെ പരാജയപ്പെടുത്തി സീതയോടും സഹോദരന്‍ ലക്ഷ്മണനോടും ഒപ്പം അയോധ്യയിലേക്ക് മടങ്ങിയ ദിവസമാണ് ദീപാവലി എന്നാണ് ഒരു വിശ്വാസം. തിങ്കളാഴ്ചയാണ് ഈ വര്‍ഷത്തെ ദീപാവലി.

സമൃദ്ധിയുടെ ദേവതയായ ലക്ഷ്മിയുമായും ജ്ഞാനത്തിന്റെ ദേവനും തടസ്സങ്ങള്‍ നീക്കുന്നവനുമായ ഗണേശനുമായും ഇത് ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. മറ്റ് പ്രാദേശിക പാരമ്പര്യങ്ങള്‍ ഈ അവധിക്കാലത്തെ വിഷ്ണു, കൃഷ്ണന്‍ ,ദുര്‍ഗ്ഗ,ശിവന്‍,കാളി,ഹനുമാന്‍,കുബേരന്‍,യമന്‍,യാമി,ധന്വന്തരി,അല്ലെങ്കില്‍ വിശ്വകര്‍മന്‍ എന്നിവരുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്നു .

പ്രധാനമായും ഒരു ഹിന്ദു ഉത്സവമായതിനാല്‍, ദീപാവലിയുടെ വ്യതിയാനങ്ങള്‍ മറ്റ് മതസ്ഥരും ആഘോഷിക്കുന്നു. ജൈ നമതക്കാര്‍ സ്വന്തം ദീപാവലി ആചരിക്കുന്നു. ഇത് മഹാവീരന്റെ അന്തിമ മോചനത്തെ അടയാളപ്പെടുത്തുന്നു. മുഗള്‍ തട വറയില്‍ നിന്ന് ഗുരു ഹര്‍ഗോബിന്ദിന്റെ മോചനത്തെ അടയാളപ്പെടുത്തുന്നതിനായി സിഖുകാര്‍ ബന്ദി ചോര്‍ ദിവസ് ആയി ആഘോഷിക്കുന്നു. മറ്റ് ബുദ്ധമതക്കാരില്‍ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, ന്യൂവാര്‍ ബുദ്ധമതക്കാര്‍ ലക്ഷ്മിയെ ആരാധിച്ചുകൊണ്ട് ദീപാവലി ആഘോഷിക്കുന്നു. അതേസമയം കിഴക്കന്‍ ഇന്ത്യയിലെയും ബംഗ്ലാദേശിലെയും ഹിന്ദുക്കള്‍ പൊതുവെ കാളി ദേവിയെ ആരാധിച്ചുകൊണ്ട് ദീപാവലി ആഘോഷിക്കുന്നു .

ഉത്സവ വേളയില്‍, ആഘോഷിക്കുന്നവര്‍ അവരുടെ വീടുകള്‍, ക്ഷേത്രങ്ങള്‍, ജോലി സ്ഥലങ്ങള്‍ എന്നിവ ദീപങ്ങള്‍ (എണ്ണ വിളക്കുകള്‍),മെഴുകുതിരികള്‍, വിളക്കുകള്‍ എന്നിവ ഉപയോഗിച്ച് പ്രകാശിപ്പിക്കുന്നു.പ്രത്യേകിച്ച് ഹിന്ദുക്കള്‍. ഉത്സവത്തിന്റെ എല്ലാ ദിവസവും പുലര്‍ച്ചെ ഒരു ആചാരപരമായ എണ്ണ കുളി നടത്തുന്നു.

ദീപാവലിയില്‍ പടക്കങ്ങള്‍ പൊട്ടിച്ചും രംഗോലി ഡിസൈനുകള്‍ കൊണ്ട് നിലം അലങ്കരിച്ചും മറ്റുമാണ് ആഘോഷിക്കുന്നത്. കുടുംബങ്ങള്‍ വിരുന്നുകളില്‍ പങ്കെടുക്കുകയും മിഠായി പങ്കിടുകയും ചെയ്യുന്നതിനാല്‍ ഭക്ഷണം ഒരു പ്രധാന കാര്യമാണ്. കുടുംബങ്ങള്‍ക്ക് മാത്രമല്ല, സമൂഹങ്ങള്‍ക്കും അസോസിയേഷനുകള്‍ക്കും പ്രത്യേകിച്ച് നഗരപ്രദേശങ്ങളിലുള്ളവര്‍ക്കും ഈ ദിവസം വിശേഷമാണ്. പ്രവര്‍ത്തനങ്ങള്‍, പരിപാടികള്‍, ഒത്തുചേരലുകള്‍ എന്നിവ സംഘടിപ്പിക്കുന്ന ഒരു വാര്‍ഷിക തിരിച്ചുവരവിന്റെയും ബന്ധത്തിന്റെയും കാലഘട്ടമായാണ് ദീപാവലിയെ കാണുന്നത്. പല പട്ടണങ്ങളും പാര്‍ക്കുകളില്‍ പരേഡുകളോ സംഗീത-നൃത്ത പ്രകടനങ്ങളോ ഉള്ള കമ്മ്യൂണിറ്റി പരേഡുകളും മേളകളും സംഘടിപ്പിക്കുന്നു. ചില ഹിന്ദുക്കള്‍, ജൈനര്‍, സിഖുകാര്‍ എന്നിവര്‍ ഉത്സവകാലത്ത് സമീപത്തും അകലെയുമുള്ള കുടുംബങ്ങള്‍ക്ക് ദീപാവലി ആശംസാകാര്‍ഡുകള്‍ അയയ്ക്കാറുണ്ട്. മിഠായികളുടെയും മധുര പലഹാരങ്ങളുടെ പെട്ടികള്‍ വിതരണം ചെയ്യുകയും ചെയ്യും. ഉത്സവത്തിന്റെ മറ്റൊരു വശം പൂര്‍വ്വികരെ ഓര്‍മ്മിക്കുക എന്നതാണ്.